Hỏi – Đáp cùng bác sĩ da liễu

Written by Corey L. Hartman M.D., FAAD as part of The Brown Skin Agenda Initiative.

Bạn nghĩ không có gì “tệ” hơn nếp nhăn? Là bác sĩ da liễu, tôi hơi… không đồng ý. Rất nhiều bệnh nhân của tôi cảm thấy tăng sắc tố (còn gọi là đốm nâu, đốm nắng) cũng là một rào cản lớn trên con đường đạt đến làn da khoẻ, đẹp – bất kể màu da sáng hay tối. Và trong khi nếp nhăn thường có thể được xử lý nhanh bằng tiêm hoặc filler tạm thời, thì tăng sắc tố và đốm nâu lại “cứng đầu” hơn, đòi hỏi sự kiên trì và bền bỉ. Khi nói đến trị tăng sắc tố, tôi luôn dặn bệnh nhân của mình: hãy nghĩ theo kiểu “chạy marathon, không phải chạy nước rút”.

Khi điều trị tăng sắc tố cho bệnh nhân da tối màu, yếu tố melanin – nhiều hay ít trong da – luôn phải được cân nhắc kỹ. Có thể bạn sẽ ngạc nhiên khi biết rằng phác đồ điều trị tăng sắc tố cho da tối màu (loại da Fitzpatrick 3, 4, 5, 6) khác khá nhiều so với da sáng (Fitzpatrick 1 và 2). Sự khác biệt này đôi khi quyết định việc chúng ta đang thực sự giúp bệnh nhân da màu cải thiện tình trạng, hay vô tình… làm nó nặng hơn.

Trước hết: tăng sắc tố là gì và nguyên nhân do đâu?

Bất kể màu da thế nào, tất cả đều có các tế bào melanocyte – đây là tế bào tạo ra melanin và quyết định màu da, màu tóc. Khi melanin được sản xuất dư thừa, các đốm hoặc mảng da tối màu (tăng sắc tố) bắt đầu xuất hiện, sẫm hơn so với vùng da xung quanh.

Tăng sắc tố – dù là trên da sáng hay tối – có thể được kích hoạt bởi:

• Quá trình viêm như mụn trứng cá hoặc chàm (eczema)
• Tích luỹ tia UV theo thời gian hoặc một lần bị cháy nắng nặng
• Bắt đầu dùng một loại thuốc/kê đơn mới
• Thay đổi nội tiết (hormone)

Vì sao da đen và da nâu lại bị tăng sắc tố “khác” so với da sáng?

Da tối màu có melanosome (kho chứa melanin trong tế bào) lớn hơn và chứa nhiều melanin hơn. Vì vậy, khi da bị viêm (do mụn, kích ứng, tổn thương…), phần da tối màu thường sẽ để lại mảng sạm rõ hơn so với da sáng. Hiện tượng đó gọi là tăng sắc tố sau viêm (PIH – post-inflammatory hyperpigmentation), một tình trạng ảnh hưởng đến bệnh nhân da tối màu nhiều hơn hẳn so với da sáng. Điều này cũng khiến đốm nâu và tăng sắc tố trên da tối màu “lì lợm” hơn, kéo dài lâu hơn và khó điều trị hơn – nhưng không phải là không thể. Có những kỹ thuật và hoạt chất đặc biệt phù hợp để làm mờ đốm nâu trên da tối màu (dù là do rối loạn nội tiết, nắng hay PIH), và cũng có những phương pháp nên tránh.

Những phương pháp điều trị tăng sắc tố tốt nhất cho “skin of color” (da tối màu)
Khi điều trị tăng sắc tố cho da tối màu – đặc biệt là PIH – chúng ta luôn phải “đi trên ranh giới mỏng manh” giữa điều trị và không làm tình trạng tệ hơn. Dưới đây là một vài phác đồ kinh điển mà tôi thường dùng cho bệnh nhân da tối màu:

• Peel hoá học trung bình (medium-depth chemical peel)
  Các peel hoá học chuyên nghiệp thường được chia làm 3 mức: nông (superficial/light), trung bình (medium-depth) và sâu (deep). Peel càng sâu, hiệu quả càng “mạnh” – nhưng thời gian hồi phục cũng dài hơn, và nếu peel quá mạnh, bản thân quá trình viêm mà peel gây ra có thể kích hoạt PIH.
  
  Peel hoá học trung bình là lựa chọn an toàn và hiệu quả cho tăng sắc tố ở bệnh nhân da màu. Tôi thường chỉ định các peel có nồng độ TCA (trichloroacetic acid) dưới 15%, như VI Peel. Việc để ý nồng độ TCA trong loại peel bạn dùng là rất quan trọng, vì nồng độ quá cao có thể gây phản ứng viêm mạnh, dẫn đến PIH. VI Peels là lựa chọn tốt vì chúng hầu như không gây đau, và TCA luôn dưới 15% – đủ mạnh để làm mờ đốm nâu nhưng không “chọc giận” da. Hãy nhớ: peel hoá học không đồng nghĩa với “phải đau mới đẹp”; bạn hoàn toàn có thể điều trị tăng sắc tố thành công với peel trung bình, không hề quá khó chịu.
  
  
• Lazer không xâm lấn (non-ablative lasers)
  Khi điều trị tăng sắc tố, đốm nâu, mảng da tối màu, nhiều bác sĩ da liễu được chứng nhận – trong đó có tôi – thường dùng các loại lazer không xâm lấn như Aerolase (trẻ hoá da tổng thể), Fraxel (nhắm trúng và làm mờ đốm nâu), cũng như Clear + Brilliant và Picosure để xử lý tăng sắc tố cho nhiều tông da khác nhau. Một điều cực kỳ quan trọng: không phải loại lazer nào cũng an toàn cho da tối màu, đặc biệt là lazer xâm lấn (ablative), vốn dễ gây PIH. Hãy đảm bảo bạn được điều trị bởi bác sĩ có kinh nghiệm với da tối màu, để lựa chọn được loại lazer và phác đồ phù hợp với tông da của bạn.
  
  
• Microneedling (lăn kim vi điểm)
  Thiết bị microneedling chứa những kim siêu nhỏ, tạo nên vô số vi tổn thương rất nông trên bề mặt da – đủ để kích hoạt “cơ chế chữa lành” tự nhiên. Phản ứng này kích thích sản sinh collagen, từ đó cải thiện các vấn đề lão hoá phổ biến như độ đàn hồi và bề mặt da. Thông thường, microneedling được dùng để xử lý các vấn đề về texture như sẹo mụn, bề mặt thô ráp, da chảy xệ; nhưng nó cũng có thể giúp “bẻ nhỏ” và phân tán bớt các cụm sắc tố dư thừa. Hiệu quả nhất là khi kết hợp microneedling với một liệu pháp hỗ trợ “nhấc” sắc tố, ví dụ như VI Peel.
  
  Đây là một lựa chọn điều trị mới nổi trong quản lý tăng sắc tố trên da tối màu, từng bị “gắn mác xấu” vì lo ngại có thể kích hoạt PIH. Tuy nhiên, thực tế cho thấy đây là phương pháp an toàn cho mọi tông da. Đúng là microneedling gây tổn thương da, nhưng các “vết thương” rất nhỏ (như tên gọi micro) và chỉ giới hạn ở lớp nông của biểu bì, nên không đủ để kích hoạt PIH mạnh như lo ngại ban đầu.

Những hoạt chất bôi ngoài da tốt nhất để “chiến đấu” với tăng sắc tố trên da tối màu

Cysteamine và hydroquinone là 2 hoạt chất kê đơn mà tôi dùng khá thường xuyên trong thực hành để quản lý tăng sắc tố và làm đều màu da. Tuy vậy, có rất nhiều lựa chọn không kê đơn (OTC) cũng rất tốt để hỗ trợ điều trị. Bao gồm: TXA (axit tranexamic), axit azelaic, axit kojic, niacinamide và các AHA khác như axit lactic, axit mandelic. Khi dùng theo combo, chúng có thể hỗ trợ cải thiện tông da không đều rất hiệu quả.

Điều quan trọng không kém: phơi nắng lâu làm tăng sắc tố nặng thêm, phá vỡ – thậm chí đảo ngược – kết quả điều trị của bạn. Hãy luôn dùng kem chống nắng SPF 30 trở lên, kể cả những ngày nhiều mây. Tôi thường khuyên dùng kem chống nắng VI Derm SPF 50 – một lựa chọn nhẹ mặt, rất phù hợp với da tối màu.

Một sản phẩm mà tôi thấy cho hiệu quả rất tốt trong việc làm sáng tăng sắc tố và đốm nâu trên mọi tông da là VI Derm Dark Spot Lifting Serum với 5% axit tranexamic (TXA) – sản phẩm mới từ Vitality Institute. Serum này mang lại kết quả mờ đốm tương đương với nhiều sản phẩm kê đơn, và chứa 4 hoạt chất sáng da đã được đề cập: axit tranexamic, axit kojic, axit lactic và niacinamide. Khi kết hợp, chúng tạo nên một liệu pháp “combo” mạnh mẽ, vừa xử lý vùng sạm hiện có, vừa ngăn ngừa tăng sắc tố mới, mà vẫn an toàn, không kích hoạt PIH. Để tối đa hiệu quả, hãy dùng 2 lần/ngày trong ít nhất vài tháng, kết hợp đều đặn với kem chống nắng.

Những hoạt chất bôi ngoài da và thủ thuật chuyên sâu nên tránh nếu bạn có da tối màu

Da đen và da nâu thường không đáp ứng tốt với lazer xâm lấn (ablative resurfacing lasers) hoặc peel hoá học sâu. Hai phương pháp này tạo ra tổn thương có kiểm soát nhưng thường đi quá sâu, gây xáo trộn mạnh hoạt động của tế bào sắc tố (melanocyte). Mức độ “tổn thương” đó có thể tạo ra nhiệt và hư hại ở thượng bì, làm tăng nguy cơ tăng sắc tố và PIH.

Các peel TCA trên 15% nói chung được xem là quá mạnh với da tối màu, và có thể dẫn đến kết quả khó lường – bao gồm cả tăng sắc tố hoặc mất sắc tố (vùng da loang trắng).

Cuối cùng, cũng cần nhớ rằng làn da mỗi người là khác nhau: phản ứng với treatment phụ thuộc vào DNA, lịch sử làn da, môi trường sống… và rất nhiều yếu tố khác. Vì vậy, hãy trao đổi kỹ với bác sĩ/ chuyên gia chăm sóc da để xây dựng một lộ trình điều trị “may đo” cho riêng bạn – phù hợp với làn da, lịch sử và mục tiêu cá nhân của chính bạn.

Giới thiệu về bác sĩ Corey Hartman, MD, FAAD

Bác sĩ Corey L. Hartman là người sáng lập và Giám đốc Y khoa của Skin Wellness Dermatology tại Birmingham, Alabama. Đồng thời, ông là Giảng viên lâm sàng (Assistant Clinical Professor) bộ môn Da liễu tại Trường Y Đại học Alabama. Sinh ra tại New Orleans, bác sĩ Hartman học tại Đại học Emory và tốt nghiệp Cử nhân Tâm lý học. Sau khi nhận bằng Bác sĩ Y khoa tại Meharry Medical College (Nashville, Tennessee), ông hoàn thành nội trú Nội khoa tại Trung tâm Y tế Đại học Tulane và residency chuyên ngành Da liễu tại Trường Y Đại học Alabama. Bác sĩ Hartman được chứng nhận bởi American Board of Dermatology, và là thành viên của American Academy of Dermatology và American Society for Dermatologic Surgery.

Các lĩnh vực bác sĩ Hartman quan tâm đặc biệt gồm Phẫu thuật da liễu, tiêm thẩm mỹ (injectables), phục hồi tóc và laser da liễu. Ông thường xuyên phát biểu tại nhiều hội nghị trên khắp nước Mỹ về quy trình thẩm mỹ và marketing qua mạng xã hội trong ngành da liễu. Ông được độc giả Birmingham Magazine bình chọn là “Bác sĩ da liễu xuất sắc nhất Birmingham 2016” và độc giả About Town Magazine bình chọn là “Bác sĩ da liễu xuất sắc nhất 2018”. Gần đây nhất, bác sĩ Hartman được bầu vào Ban giám đốc của Skin of Color Society – tổ chức chuyên sâu về da tối màu.