Sẹo mụn – Làn da tối màu
Written by Corey L. Hartman M.D., FAAD as part of The Brown Skin Agenda Initiative.
Mụn. Như thể những đợt bùng phát thất thường, mụn đầu đen, mụn đầu trắng và mụn nang vẫn chưa đủ phiền phức, thì với người da màu, câu chuyện thường chưa kết thúc ngay cả khi mụn đã xẹp. Sẹo và tăng sắc tố sau mụn trên da tối màu thường rõ hơn, nặng hơn và khó điều trị hơn. Là một bác sĩ da liễu được chứng nhận, thành viên hội đồng sáng lập chương trình The Brown Skin Agenda của Vitality Institute, và là nhà sáng lập kiêm Giám đốc Y khoa của Skin Wellness Dermatology tại Birmingham, Alabama, tôi đã điều trị cho rất nhiều bệnh nhân da màu gặp khó khăn với mụn và những “dấu vết” mà nó để lại. Bài viết này sẽ giải đáp những câu hỏi thường gặp về mụn, sẹo mụn và những phương pháp điều trị an toàn, hiệu quả cho làn da tối màu.
“Luật vàng” để phòng mụn và sẹo mụn
Giống như nhiều thứ khác, “phòng bệnh hơn chữa bệnh”. Cách tốt nhất để tránh sẹo mụn là điều trị mụn sớm và đúng cách bằng thuốc bôi và các liệu trình an toàn. Dù bạn đang trải qua mụn tuổi dậy thì hay mụn tuổi trưởng thành, giữ cân bằng dầu – nước và tẩy tế bào chết để loại bỏ tế bào chết, bã nhờn, bụi bẩn là chìa khoá để hạn chế các yếu tố kích hoạt mụn.
Thế còn sẹo mụn thì sao? Luật vàng thực sự để tránh sẹo mụn – với mọi loại da, mọi tông da – là: ĐỪNG ĐỤNG VÀO NÓ. Đừng nặn, đừng cạy, đừng “chọc phá” bất cứ tổn thương nào. Về cơ bản, bệnh nhân da tối màu cũng gặp những loại mụn tương tự như người da sáng, nhưng khác biệt nằm ở chỗ: khi mụn viêm trên da tối màu lành đi, phần “hậu quả” thường nghiêm trọng hơn. Hậu quả đó là tình trạng tăng sắc tố sau viêm (PIH – post-inflammatory hyperpigmentation): đốm nâu, thâm tím, da loang lổ, không đều màu.
Melanin (sắc tố tạo màu da) vốn rất tuyệt vời ở chỗ nó giúp bảo vệ da khỏi tác hại của tia UV và lão hoá sớm. Nhưng khi melanin sản xuất quá mức và “trồi lên” như các đốm nâu, vùng thâm sạm, thì lại là vấn đề. Sự tăng sinh melanin này có thể bị kích hoạt hoặc nặng thêm bởi tia UV, cũng như bất kỳ dạng “tổn thương” nào trên da. Ý không may là cơ thể xem mụn viêm và phản ứng viêm quanh đó như một dạng tổn thương, từ đó kích hoạt cơ chế “tăng sắc tố” – dẫn tới các mảng thâm sạm rõ hơn trên da tối màu. Càng nặn mụn sớm, cạy mụn nhiều, tình trạng viêm càng tăng; và khi làn da giàu melanin bước vào giai đoạn lành, vết mụn rất dễ trở thành những vệt thâm nâu hoặc tím khó phai.
Các liệu trình an toàn – và không an toàn – cho mụn & sẹo mụn trên da tối màu
Hiện có rất nhiều liệu trình “chuẩn phòng khám” nhắm vào mụn, sẹo và tăng sắc tố, hoạt động như “bộ ba” cùng lúc: giảm vi khuẩn, ổn định tiết dầu và giảm viêm. Tuy nhiên, để đạt được cân bằng giữa hiệu quả và an toàn, cần công thức đúng, tay nghề vững và con mắt lâm sàng tinh tế để biết mức độ nào là “vừa đủ” và ranh giới nào không nên vượt qua. Nhiều thủ thuật mà bác sĩ da liễu hoặc chuyên gia da liễu thường dùng cho sẹo & tăng sắc tố buộc phải sử dụng thận trọng trên da tối màu – vì nếu quá tay, chúng có thể làm tăng viêm và khiến tăng sắc tố nặng hơn.
Tôi thường được hỏi: “Liệu trình nào KHÔNG phù hợp cho da tối màu?”. Câu trả lời: các loại peel hoá học sâu (deep peel) như peel phenol, và các loại laser IPL (intense pulsed light) hay BBL (BroadBand Light). Đây là những lựa chọn không nên dùng trên da tối màu.
Vậy đâu là các lựa chọn AN TOÀN để điều trị mụn và sẹo mụn trên da tối màu? Phác đồ “ruột” của tôi cho cả mụn đang hoạt động lẫn sẹo mụn là các peel hoá học trung bình như VI Peel – an toàn cho mọi loại và mọi tông da. Bên cạnh đó, một số loại laser không xâm lấn (non-ablative) và microneedling (lăn kim vi điểm) cũng là những lựa chọn an toàn, hiệu quả cho sẹo và tăng sắc tố ở bệnh nhân da tối màu. Điều quan trọng là bạn phải được thăm khám bởi bác sĩ/ bác sĩ da liễu có kinh nghiệm với “skin of color” để được thiết kế phác đồ riêng.
Khi làm peel hoá học, loại da (da thường, da dầu, da khô, da nhạy cảm…) cũng cần được cân nhắc cẩn thận, vì không có chuyện “một loại peel dùng chung cho tất cả”. Có nhiều công thức peel trung bình với những tổ hợp thành phần khác nhau, phù hợp với từng kiểu da. Chẳng hạn, tôi thường khuyên dùng VI Peel Purify để xử lý các dạng mụn đang hoạt động; VI Peel Advanced cho sẹo mụn, sẹo lõm trên nền da khô; và VI Peel Purify with Precision Plus cho mụn và sẹo trên da dầu. Và đừng vội “gạch tên” peel hoá học chỉ vì bạn có làn da nhạy cảm – VI Peel Original là lựa chọn rất ổn cho da dễ kích ứng.
Làn da khoẻ bắt đầu từ… ở nhà
Xử lý sẹo sau mụn là hành trình “đồng hành” giữa bạn và bác sĩ da liễu. Những bước chăm sóc trước và sau điều trị tại nhà có thể nâng đáng kể hiệu quả của các buổi peel hoá học tại phòng khám. Tôi thường ví von với bệnh nhân: “Điều trị ở phòng khám giống như bạn mua xe, còn routine chăm sóc ở nhà chính là việc thay dầu định kỳ.” Routine tại nhà quan trọng không kém, nếu không muốn nói là bắt buộc, để peel hoá học phát huy hết tác dụng.
Một “nhân vật chủ lực” trong việc làm đều màu da và làm mờ vết thâm cứng đầu là VI Derm Dark Spot Lifting Serum với 5% axit tranexamic. Đây là lựa chọn tôi ưu tiên kê cho bệnh nhân dùng tại nhà để xử lý thâm mụn và duy trì tông da đều màu – cho mọi tông da, từ sáng đến tối.
Giới thiệu về bác sĩ Corey L. Hartman, M.D., FAAD
Bác sĩ Corey L. Hartman là nhà sáng lập và Giám đốc Y khoa của Skin Wellness Dermatology tại Birmingham, Alabama. Đồng thời, ông là Giảng viên lâm sàng (Assistant Clinical Professor) bộ môn Da liễu, Trường Y Đại học Alabama. Sinh ra tại New Orleans, bác sĩ Hartman tốt nghiệp Cử nhân Tâm lý học tại Đại học Emory. Sau khi nhận bằng Bác sĩ Y khoa (MD) tại Meharry Medical College ở Nashville, Tennessee, ông hoàn thành nội trú Nội khoa tại Trung tâm Y tế Đại học Tulane và residency Chuyên ngành Da liễu tại Trường Y Đại học Alabama.
Bác sĩ Hartman được chứng nhận bởi American Board of Dermatology, là hội viên của American Academy of Dermatology và American Society for Dermatologic Surgery. Ông đặc biệt quan tâm đến phẫu thuật da liễu, tiêm thẩm mỹ (injectables), phục hồi tóc và laser trong da liễu. Ông thường xuyên diễn thuyết về các thủ thuật thẩm mỹ và marketing trên mạng xã hội trong ngành da liễu tại nhiều hội nghị trên khắp nước Mỹ. Bác sĩ Hartman được độc giả Birmingham Magazine bầu chọn là “Best of Birmingham: Dermatologist 2016” và độc giả About Town Magazine bầu chọn là “Best Dermatologist 2018”. Gần đây, ông còn được mời làm gương mặt đại diện và cố vấn y khoa cho dòng chăm sóc da nam của Old Spice, đồng thời tham gia hội đồng cố vấn của các thương hiệu như Men’s Health Magazine, Allergan Aesthetics, Galderma Aesthetics và Revision Skin Care. Ông cũng là thành viên Hội đồng quản trị của Skin of Color Society – tổ chức chuyên sâu về làn da tối màu.
