Da ngăm cũng cần dùng kem chống nắng
Written by Sumayah Jamal, MD, FAAD as part of The Brown Skin Agenda Initiative.
Chăm sóc làn da tối màu/da nhiều sắc tố (skin of color) là niềm đam mê của tôi trong nhiều thập kỷ, và tôi đã rút ra một kết luận: tôi dành gần như từng ấy thời gian để “đính chính” các hiểu lầm về da liễu & làn da tối màu như thời gian tôi thực sự làm điều trị. Một trong những hiểu lầm phổ biến nhất là: “Da đen, da nâu thì không cần kem chống nắng”. Huyền thoại này về kem chống nắng cho da tối màu đã biến thành định kiến – và dần trở thành niềm tin tâm lý khiến những làn da giàu melanin cảm thấy mình có “quyền” bỏ qua việc chống nắng mỗi ngày.
Và điều đó đang phải trả giá rất đắt. Lúc này, chúng ta cần đến những con số – hay như tôi thích gọi là “Sự thật & phần cần lưu ý (Fact vs Caveat)”.
Fact vs. Caveat – Sự thật & phần cần lưu ý
- SỰ THẬT: Nguy cơ ung thư da ở người da màu thực sự THẤP HƠN so với da trắng, vì làn da giàu melanin có nồng độ sắc tố cao hơn, giúp “lọc” và chặn một phần tia UV một cách tự nhiên.
- LƯU Ý: Từ khóa ở đây là “nguy cơ thấp hơn” – các nghiên cứu KHÔNG nói rằng người da màu sẽ KHÔNG BAO GIỜ bị ung thư da, mà chỉ là xác suất thấp hơn. “Thấp hơn” không có nghĩa là “không bao giờ” hay “bằng 0”.
- LƯU Ý: Tỷ lệ tử vong do ung thư da lại CAO HƠN ở người da màu, vì bệnh thường được phát hiện muộn, ở giai đoạn tiến triển và/hoặc các triệu chứng ban đầu khó nhận ra trên nền da tối. Ngoài ra còn có yếu tố hạn chế tiếp cận dịch vụ y tế (theo Asian Pacific Journal of Cancer Prevention).
- SỰ THẬT: Người có làn da giàu melanin ÍT bị cháy nắng hơn so với người da trắng (theo International Journal of Dermatology). Một nghiên cứu ước tính lớp biểu bì của da đen có SPF “tự nhiên” khoảng 13,4; trong khi ở da sáng là khoảng 3,3.
- LƯU Ý: Một lần nữa, hãy chú ý vào cụm từ “ít bị” – “ít bị” không phải “không bao giờ bị”. Melanin không bảo vệ 100% khỏi tổn thương do UV. Bạn vẫn cần kem chống nắng để đối phó với những dạng tổn thương do ánh nắng mà da phải chịu hằng ngày.
- LƯU Ý: Đỏ da là dấu hiệu cháy nắng thường thấy nhất – nhưng trên da tối màu, đỏ lại rất khó nhìn ra. Các dấu hiệu như khô rát, ngứa hoặc căng rát cũng là biểu hiện cháy nắng, nhưng thường bị bỏ qua. Điều này khiến rất nhiều người da ngăm tin rằng “từ trước đến giờ mình chưa bao giờ bị cháy nắng” – và từ đó cho rằng họ không cần dùng kem chống nắng.
Giống như rất nhiều chuyện khác, những “câu chuyện” chúng ta tự kể cho chính mình lại là những điều chúng ta tin nhất. Nhưng rõ ràng, khi nói đến kem chống nắng cho da tối màu, khoa học đang kể một câu chuyện HOÀN TOÀN khác.
Da đen, da nâu có thể làm gì để bảo vệ mình khỏi tia UV?
Bước đầu tiên: hãy gỡ bỏ định kiến và chấp nhận một sự thật khoa học – MỌI LOẠI DA, MỌI TÔNG DA đều cần được bảo vệ khỏi tia UV gây hại.
Tiếp theo: hãy nhận ra rằng, các thử nghiệm lâm sàng và bài báo y khoa chỉ mới bắt đầu đa dạng hóa đối tượng tham gia, để phản ánh tốt hơn thực tế làn da tối màu: từ mức độ tổn thương UV, ung thư da đến hiệu quả bảo vệ của kem chống nắng trên da màu. Điều đó có nghĩa là những thống kê hiện tại sẽ còn thay đổi – và sẽ ngày càng chính xác hơn trong tương lai. Đây cũng là lý do việc đi khám da liễu định kỳ lại quan trọng đến vậy: bác sĩ luôn là người nắm rõ nhất dữ liệu mới, cách giúp làn da tối màu phát hiện và phòng ngừa ung thư da ở giai đoạn sớm – khi việc điều trị & chữa khỏi vẫn còn khả thi. Họ cũng có thể gợi ý loại SPF dành riêng cho da tối màu hoặc da đen – thậm chí là kem chống nắng cho mặt – không bị bệt trắng hay xám lì trên da.
Lưu ý: Kem chống nắng ngày nay KHÔNG còn như “thời của mẹ chúng ta” nữa
Thời của những tuýp kem chống nắng trắng bệch, dày, nhờn dính, khó tán – và biến da nâu/da đen thành màu xám tro hay tím tái – đã qua rồi. Hiện nay, trên thị trường đã có những dòng “kem chống nắng cho da màu” được phát triển bởi các hãng mỹ phẩm uy tín và cả những thương hiệu thuộc sở hữu của cộng đồng BIPOC – những người hiểu rất rõ rằng SPF cho da đen, da nâu là một phần không thể thiếu để duy trì làn da khỏe mạnh từ đầu đến chân. Các thế hệ kem chống nắng mới này gần như “vô hình” trên da, tan vào da như một lớp dưỡng ẩm mỏng nhẹ; không nặng mặt, không đường viền trắng, không ảnh hưởng đến lớp makeup – lại thường được bổ sung thành phần nuôi dưỡng giúp da trông khỏe và hoạt động tốt hơn.
Nếu bạn dễ bị nổi mụn, hoặc có cảm giác “bôi chống nắng là da lại kích ứng/bít tắc”, thì bây giờ là lúc dễ dàng hơn bao giờ hết để tìm một công thức phù hợp: không gây bít tắc lỗ chân lông (non-comedogenic), dưỡng ẩm, giảm kích ứng – vừa bảo vệ, vừa cải thiện đúng loại da và vấn đề da của bạn. Bạn có thể tham khảo VI Derm SPF 50 Daily UV Defense Broad Spectrum Sunscreen – một loại SPF mỏng nhẹ, cấp ẩm và nuôi dưỡng trong khi vẫn đảm bảo chống nắng phổ rộng.
Vì sao SPF phổ rộng (broad-spectrum) lại quan trọng với da đen, da nâu – và thực ra là với MỌI tông da?
Dù bạn đang chọn kem chống nắng cho mặt hay cho cơ thể, hãy luôn tìm các cụm từ như “bảo vệ phổ rộng (broad-spectrum)” hoặc “chống tia UVA & UVB” trên nhãn sản phẩm. Broad-spectrum nghĩa là kem chống nắng có thể bảo vệ da khỏi cả hai dải tia cực tím UVA và UVB.
UVA là tia xuyên sâu hơn vào da, gây ra hàng loạt tổn thương như đốm nâu, chảy xệ, nếp nhăn – và đặc biệt được xem là tác nhân chính dẫn đến ung thư da. UVB là tia gây cháy nắng trực tiếp và cũng có khả năng gây ung thư da. Bảo vệ khỏi cả UVA lẫn UVB là điều tối quan trọng với tất cả các loại da – từ sáng nhất đến giàu melanin nhất.
Còn ánh sáng xanh (blue light) thì sao – có cần lo không?
Câu trả lời ngắn gọn: Có. Mức phơi nhiễm ánh sáng xanh cao được chứng minh có liên quan đến rối loạn sắc tố ở da tối màu. Một sự thật thú vị về ánh sáng xanh: không chỉ điện thoại, máy tính hay TV mới phát ra ánh sáng xanh – Mặt trời cũng phát ra ánh sáng xanh. Nghĩa là nó luôn ở quanh ta, từ trước đến nay. Chỉ là gần đây, với việc chúng ta liên tục “dính” vào màn hình cùng nguồn sáng nhân tạo, tác động của ánh sáng xanh lên da mới được chú ý nhiều hơn. Hiện vẫn còn nhiều nghiên cứu đang được tiến hành về ánh sáng xanh từ thiết bị điện tử, nhưng điều đó không có nghĩa là chúng ta được phép bỏ qua tầm quan trọng của việc bảo vệ da trước loại ánh sáng này.
Khi tìm một loại SPF có khả năng hỗ trợ chống ánh sáng xanh, hãy ưu tiên sản phẩm có chứa iron oxides (oxit sắt) hoặc non-nano zinc oxide (kẽm oxit không nano). Bên cạnh đó, ngày càng nhiều hãng bổ sung thêm chất chống oxy hoá vào kem chống nắng chứa zinc oxide để tăng khả năng phản xạ và giảm tổn thương do ánh sáng xanh gây ra.
Thật sự phải bôi lại kem chống nắng nhiều lần trong ngày sao?
Trong một thế giới lý tưởng, câu trả lời là: Có – bạn nên bôi lại kem chống nắng mỗi 2 giờ để đạt bảo vệ tối ưu, bất kể đang ở trong nhà hay ngoài trời. Tuy vậy, thực tế thì không phải lúc nào cũng dễ dàng: nếu bạn dùng kem dưỡng có SPF dưới lớp trang điểm, hoặc lịch làm việc dày đặc, việc dừng lại giữa ngày để bôi lại là cả một “bài toán khó”.
Trong những trường hợp như vậy, xịt chống nắng hoặc phấn phủ có SPF là lựa chọn hợp lý để bôi lại trên nền makeup. Cá nhân tôi thường nói với bệnh nhân: “Hãy bôi lại khi bạn CÓ THỂ, thay vì cố gắng bám vào con số 2 giờ một cách hoàn hảo”.
Chỉ có một ngoại lệ: nếu bạn sẽ ở ngoài trời trong thời gian dài, hoạt động dưới nắng, đổ mồ hôi, bơi lội…, thì việc bôi lại kem chống nắng 2 tiếng một lần là CỰC KỲ quan trọng, để tránh cháy nắng và tổn thương tích lũy cho da.
Và thêm một điều nữa: SPF không phải là sản phẩm “chỉ dùng mùa hè”
Ở mọi dải màu da của bệnh nhân, tôi thường gặp một niềm tin phổ biến (và hoàn toàn sai): “Kem chống nắng chỉ cần dùng khi trời nắng, mùa hè, hoặc khi mặc đồ hở”.
Sự thật là: thứ gây cháy nắng và lão hóa da là tia UV – tia UV xuất hiện bất cứ khi nào mặt trời lên. Tia UV có thể xuyên qua mây, đi qua cửa kính. Tần suất cháy nắng có thể ít hơn vào mùa đông, nhưng lượng UV bạn “hứng” mỗi ngày luôn được cộng dồn. Đến một lúc nào đó, nó sẽ thể hiện ra ngoài bằng những vấn đề tưởng như chỉ là thẩm mỹ – như đốm nâu, nếp nhăn sớm, da chùng nhão – và sau đó là những vấn đề nghiêm trọng hơn như melanoma (u hắc tố) và các dạng ung thư da khác.
Nói cách khác, việc đưa kem chống nắng vào chu trình chăm sóc da HẰNG NGÀY – bất kể mùa nào trong năm – có thể là cách đơn giản nhất để bạn “nhắc mình” về rủi ro ánh nắng, từ đó chủ động bảo vệ da, dù bạn là da trắng, da nâu, da đen – hay bất cứ tông da nào nằm giữa.
Giới thiệu về Bác sĩ Sumayah Jamal
Bác sĩ – Tiến sĩ (MD-PhD) Sumayah Jamal là Giảng viên Lâm sàng (Clinical Assistant Professor) chuyên ngành Da liễu tại Trường Y Mt. Sinai, với thế mạnh về “skin of color” – làn da tối màu/da nhiều sắc tố. Bà theo học bậc đại học tại Johns Hopkins, sau đó hoàn thành bằng MD-PhD tại Trường Y NYU (New York University). Bà cũng hoàn thành chương trình nội trú Nội khoa tại Columbia Presbyterian và nội trú Da liễu tại NYU School of Medicine.
Bác sĩ Jamal là Giám đốc sáng lập của Ethnic Skin Clinic tại NYU School of Medicine trong suốt 13 năm, trước khi gia nhập Schweiger Dermatology Group, nơi bà hiện đảm nhiệm vai trò Giám đốc Chương trình cho Skin of Color Specialty Clinic (phòng khám chuyên sâu về da tối màu).
Tài liệu tham khảo:
Preventative Medicine Reports, 2019
International Journal of Dermatology, Sunburn and sun protection in Black skin
