Hormones 101

Written by Alia Brown, MD, FAAD as part of The Brown Skin Agenda Initiative.

Các bác sĩ da liễu và chuyên gia đều biết: bất cứ điều gì diễn ra trong cơ thể đều sẽ “in dấu” lên làn da. Vì vậy, không có gì lạ khi nội tiết tố (hormone) dao động liên tục có thể gây ra những tình trạng da đặc thù, nhất là trên làn da giàu sắc tố melanin. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng đi một vòng từ A–Z về hormone và cách chúng ảnh hưởng đến làn da tối màu/da châu Á, da nâu, da đen.

Trước hết: hormone là gì và chúng ảnh hưởng đến sức khỏe làn da như thế nào?

Hormone là những chất hoá học di chuyển trong máu đến các mô, cơ quan, cơ bắp và cả làn da của bạn. Chúng đóng vai trò thiết yếu trong mọi thứ – từ quá trình trao đổi chất (metabolism), cân bằng điện giải cho đến tăng sản sinh collagen. Chúng cũng rất “quyền lực”: chỉ một rối loạn nhỏ về nội tiết trong cơ thể cũng có thể làm xáo trộn cả hệ thống – từ giấc ngủ, tiêu hoá cho đến các vấn đề về da như nổi mụn, xỉn màu.

Hormone có ảnh hưởng khác nhau trên làn da tối màu/da giàu melanin không?

Câu trả lời ngắn gọn là: Có. Trên làn da giàu melanin – nơi vốn dĩ sản xuất sắc tố cao hơn – những dao động nội tiết có thể kích hoạt tăng sản xuất melanin, làm tăng nguy cơ tăng sắc tố (hyperpigmentation). Dạng tăng sắc tố này đôi khi được phân loại là nám (melasma) và có thể bị kích hoạt bởi các yếu tố như thuốc tránh thai đường uống hoặc thai kỳ. Làn da giàu melanin cũng nhạy cảm hơn với tăng sắc tố sau viêm (PIH – post-inflammatory hyperpigmentation), tức là khi da sản xuất thừa melanin tại vùng bị tổn thương, sẹo hay viêm – bao gồm cả vùng mụn. Trong các phần tiếp theo, chúng ta sẽ cùng xem những vấn đề da thường gặp có thể xuất hiện do mất cân bằng nội tiết, bao gồm mụn nội tiết, nám (melasma) và tình trạng gai đen (acanthosis nigricans).

Mụn nội tiết là gì?

Mụn nội tiết (hormonal acne) xảy ra khi sự thay đổi nội tiết tố làm tăng sản xuất dầu (bã nhờn) trên da. Khi lượng dầu này “bắt tay” với vi khuẩn trong lỗ chân lông, kết quả là mụn hình thành. Mụn nội tiết được chẩn đoán nhiều nhất ở phụ nữ, phụ nữ mang thai và phụ nữ trong giai đoạn tiền mãn kinh – mãn kinh. Mụn có thể xuất hiện trên mặt, cổ, ngực, vai, lưng và dễ trở nên nặng hơn khi căng thẳng, thời tiết ẩm nóng hoặc ô nhiễm môi trường.

Một số hormone như estrogen đã được chứng minh có khả năng hỗ trợ tăng sản xuất collagen, cải thiện độ ẩm và củng cố hàng rào bảo vệ da. Tuy nhiên, khi estrogen mất cân bằng, nó có thể là “thủ phạm” đứng sau tình trạng da nhạy cảm hơn trước hoặc trong kỳ kinh, da đổ dầu nhiều hơn và/hoặc khô căng hơn – cả hai đều là môi trường lý tưởng cho mụn bùng phát.

Mụn nói chung là vấn đề cực kỳ phổ biến (gần như ai cũng sẽ trải qua ít nhất một lần trong đời), nhưng một số nghiên cứu cho thấy mụn trên làn da tối màu thường đi kèm viêm nhiều hơn, nhiều nhân mụn kín/hở hơn, và những tông da này dễ bị PIH và sẹo hơn. Do đó, phác đồ điều trị mụn nội tiết trên da tối màu cần đặc biệt cẩn trọng với nguy cơ kích ứng, để không làm tăng sắc tố sau viêm nặng thêm.

Melasma (nám) là gì?

Melasma là tình trạng xuất hiện các đốm hoặc mảng thâm sậm màu theo cụm, thường gặp ở vùng gò má, trên môi trên (ria mép) và trán. Cũng giống như phần lớn các dạng tăng sắc tố khác, nám thường nặng hơn vào mùa hè – khi da tiếp xúc tia UV nhiều hơn.

Các nghiên cứu cho thấy melasma phổ biến hơn ở phụ nữ và những người có làn da tối màu – khẳng định thêm rằng da giàu sắc tố không hề “miễn nhiễm” với tổn thương da và luôn cần dùng kem chống nắng mỗi ngày. Phụ nữ mang thai là nhóm có nguy cơ cao nhất, vì nồng độ estrogen và progesterone tăng cao được cho là góp phần vào sự xuất hiện của nám. Tuy nhiên, melasma cũng có thể được kích hoạt bởi thuốc tránh thai đường uống hoặc các biến động nội tiết khác.

Khi xem xét điều trị nám, cần hiểu rằng không phải loại melasma nào cũng đáp ứng điều trị như nhau. Melasma thượng bì (epidermal melasma – nám ở lớp nông, trên bề mặt da) thường dễ điều trị hơn melasma hạ bì (dermal melasma – nám nằm sâu hơn trong da), đơn giản vì chúng nằm ở độ sâu khác nhau. Vì vậy, hãy chắc chắn tham khảo ý kiến bác sĩ da liễu để được chỉ định phương án phù hợp; một số phương pháp (như một số loại laser IPL) không an toàn cho da tối màu.

Acanthosis Nigricans (gai đen) là gì?
Acanthosis nigricans là một tình trạng da biểu hiện bằng các mảng hoặc vệt da sạm, dày, hơi nhung mịn. Vùng thường gặp là các nếp gấp da như sau gáy, nách và có thể góp phần làm vùng này trở nên thâm hơn. Mặc dù thường thấy ở bệnh nhân có vấn đề về insulin/kháng insulin, những người mắc rối loạn nội tiết như bệnh Addison, hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) hoặc suy giáp (hypothyroidism) cũng có thể phát triển gai đen. Tình trạng này có thể được chẩn đoán bằng mắt thường, nhưng đôi khi cần xét nghiệm thêm vì nó có thể là dấu hiệu cảnh báo tiền đái tháo đường hoặc bệnh lý tuyến giáp. Cho đến nay, khoa học vẫn chưa tìm ra “thuốc đặc trị” cho acanthosis nigricans, nhưng nếu nguyên nhân đến từ một bệnh nền như kháng insulin, vùng da này có thể mờ dần khi bệnh được kiểm soát tốt. Bác sĩ da liễu cũng có thể kê retinoid/kem tretinoin, hoặc khuyến nghị laser, mài da (dermabrasion) hay peel hoá học (chẳng hạn như VI Peel Body Treatment) để giúp làm giảm độ đậm màu và cải thiện bề mặt da.

Còn những bệnh lý da nào khác do hormone gây ra không?

Rất có thể là có – và khoa học mới chỉ “gãi đúng bề mặt” của mối liên hệ giữa hormone và các vấn đề da. Tuy nhiên, mỗi ngày vẫn có thêm những tiến bộ mới trong lĩnh vực này.

Như đã nhắc ở trên, bệnh nhân có rối loạn nội tiết, PCOS hoặc suy giáp có thể xuất hiện vùng da tăng sắc tố được chẩn đoán là acanthosis nigricans. Ngoài ra, tình trạng lông mặt mọc nhiều, rậm hơn bình thường cũng có thể là dấu hiệu của mất cân bằng nội tiết. Đây là trường hợp của chứng rậm lông (Hirsutism) – một tình trạng thường được kích hoạt bởi nồng độ hormone androgen tăng cao, khiến lông mọc nhiều ở phụ nữ tại những vị trí thường chỉ thấy ở nam giới (môi trên, bụng dưới, ngực, lưng). Các rối loạn nội tiết như PCOS, tăng sản thượng thận bẩm sinh (congenital adrenal hyperplasia) và hội chứng Cushing (nồng độ cortisol cao) đều là những nguyên nhân đã được ghi nhận của chứng rậm lông.

Có những phương pháp điều trị nào hiệu quả cho các vấn đề da do hormone gây ra?

Nhìn chung, các bệnh lý da do hormone thuộc nhóm “khó nhằn” nhất, nhưng bác sĩ da liễu và đội ngũ y khoa hiện có khá nhiều công cụ để giúp giảm mức độ nặng nề – và các lựa chọn này không chỉ dừng ở việc điều trị vùng mặt. Peel hoá học, chẳng hạn như VI Peel, hoạt động bằng cách loại bỏ các lớp da trên cùng và sử dụng những hoạt chất đã được chứng minh lâm sàng có khả năng “nhắm trúng” tế bào sắc tố (melanocyte) đang sản xuất quá nhiều melanin. Bác sĩ da liễu hoặc chuyên gia da liễu của bạn có thể kê một liệu trình VI Peel cho mặt và VI Peel Body cho cơ thể nhằm giảm bớt mụn nội tiết, melasma và acanthosis nigricans.

Làn da giàu melanin có mụn nội tiết và nám cũng có thể đáp ứng tốt với một số loại laser ánh sáng như Aerolase. Dòng laser này xuyên sâu xuống các lớp dưới của da, “làm bay hơi” vi khuẩn và dầu gây mụn, đồng thời kích thích sản xuất collagen để đẩy những tế bào da mới, khoẻ, đầy đặn lên bề mặt. Tuy nhiên, không phải loại laser nào cũng an toàn cho da tối màu, nên bạn luôn cần trao đổi với bác sĩ hoặc chuyên gia được cấp phép trước khi điều trị.

Nhóm retinoid – như retinol (bán không kê đơn) và acid retinoic/tretinoin (chỉ dùng theo đơn) – vẫn là “tiêu chuẩn vàng” trong điều trị mụn nội tiết. Retinoid thúc đẩy tái tạo tế bào, giúp làm thông thoáng lỗ chân lông, có tính kháng viêm và còn hỗ trợ cải thiện sẹo mụn, vết thâm cũ. VI Derm Retinoic Serum 0.1% Tretinoin (chỉ dùng theo đơn) là serum “chuẩn phòng khám”, tác động nhanh, giúp làm mịn bề mặt da sần, làm mờ thâm sạm và hỗ trợ da hồi phục sau mụn nội tiết.

Mặc dù việc dùng kem chống nắng hằng ngày vốn đã rất quan trọng để giữ làn da khoẻ mạnh, nhưng khi áp dụng các phương pháp điều trị kể trên, vai trò của SPF còn quan trọng hơn nữa. Hãy thoa (và thoa lại mỗi 2 giờ) một loại kem chống nắng phổ rộng SPF 30 trở lên để đảm bảo tiến trình điều trị không bị chững lại hoặc “đi lùi”. Gợi ý của chúng tôi là VI Derm SPF 50 Broad-Spectrum Sunscreen để bảo vệ da trong suốt quá trình điều trị.

Có những phương pháp nào mà làn da tối màu nên tránh?

Với da tối màu, lựa chọn peel hoá học an toàn sẽ “hẹp” hơn, vì một số loại peel có thể làm tăng hoặc kéo dài tình trạng tăng sắc tố. Hãy tránh các loại peel trung bình–sâu (deep peel) và ưu tiên những peel điều trị được chứng minh là thân thiện với da tối màu, như VI Peel. Tất cả các dòng VI Peel đều được thiết kế an toàn và hiệu quả cho da sẫm màu. Laser cũng có thể là lựa chọn tốt trong điều trị các vấn đề da liên quan đến nội tiết, nhưng có một số loại laser mà da tối màu nên tránh, chẳng hạn như laser IPL. Các loại laser nhẹ, không xâm lấn sâu (non-ablative) như Aerolase thường được xem là an toàn cho mọi type da theo phân loại Fitzpatrick. Bác sĩ da liễu hoặc chuyên gia y khoa sẽ là người giúp bạn xác định phác đồ tối ưu cho melasma và các tình trạng da do hormone khác trên làn da tối màu, đồng thời đánh giá phản ứng của da trước khi bắt đầu điều trị. Đừng tự ý chọn hoặc loại bỏ bất kỳ phương pháp nào trước khi lắng nghe ý kiến chuyên môn.

Điều trị mụn nội tiết, melasma, acanthosis nigricans và hơn thế nữa với VI Peel

Là một bác sĩ da liễu được chứng nhận với hơn 10 năm kinh nghiệm, tôi đã điều trị cho rất nhiều trường hợp da bị ảnh hưởng bởi rối loạn nội tiết. Dù những tình trạng này thường gây căng thẳng, mất tự tin cho người bệnh, nhưng vẫn có rất nhiều lựa chọn điều trị an toàn và hiệu quả. Cá nhân tôi nhận thấy liệu trình VI Peel – cả cho mặt và body – là lựa chọn rất đáng tin cậy cho nhiều vấn đề da liên quan đến hormone như mụn nội tiết, melasma và acanthosis nigricans. VI Peel giúp tẩy tế bào chết một cách dịu nhẹ, đồng thời “nhấc” dần các mảng sắc tố cứng đầu, cải thiện rõ rệt vẻ ngoài của những vấn đề tăng sắc tố do nội tiết như nám và gai đen. Với các vấn đề sắc tố, tôi thường khuyến nghị VI Peel Precision Plus. VI Peel cũng hỗ trợ kiểm soát mụn nội tiết, giảm tần suất và mức độ bùng phát theo thời gian, đồng thời hỗ trợ làm mờ sẹo mụn đi kèm. Với mụn nội tiết và sẹo mụn, tôi thường đề xuất VI Peel Purify with Precision Plus. Dưới đây là một số hình ảnh “trước & sau” của các bệnh nhân mà tôi đã điều trị thành công.

Cuối cùng, không có phương pháp nào vượt qua được phòng bệnh chủ động. Hãy nhớ đặt lịch khám sức khoẻ định kỳ hằng năm, vì đôi khi, với con mắt chuyên môn, chúng tôi có thể nhìn ra những thay đổi rất tinh tế trên da trước khi vấn đề sức khoẻ nền tảng bộc lộ rõ. Bác sĩ điều trị hoặc bác sĩ da liễu của bạn luôn là người bạn đồng hành đáng tin cậy. Chúc bạn luôn có làn da khoẻ – đẹp – rạng rỡ!

 

Giới thiệu về bác sĩ Alia Brown, MD, FAAD

Bác sĩ Alia Brown gia nhập Georgia Dermatology Partners vào năm 2010 sau khi tốt nghiệp xuất sắc tại Meharry Medical College và được kết nạp vào Hội danh dự Y khoa Alpha Omega Alpha. Bà đã có nhiều bài báo đăng trên các tạp chí y khoa và da liễu uy tín. Bà là thành viên của American Academy of Dermatology, American Medical Association, Women’s Dermatology Society, Alpha Omega Alpha Honor Medical Society và Delta Sigma Theta Sorority Inc.

Bác sĩ Brown nổi tiếng với cách tiếp cận đồng hành cùng bệnh nhân để đạt được làn da khoẻ và đẹp nhất có thể. Là chuyên gia về laser và phẫu thuật da liễu, bà tập trung vào da liễu thẩm mỹ, bao gồm điều trị bằng laser và các liệu pháp tiêm thẩm mỹ. Bà luôn đặt sức khoẻ và sự thoải mái của bệnh nhân lên hàng đầu và yêu thích việc thiết kế lộ trình điều trị cá nhân hoá cho từng người. Ngoài công việc, bà Brown thích đi du lịch, tập thể thao và tham gia các hoạt động thiện nguyện cùng nhiều tổ chức cộng đồng. Bà đã lập gia đình và có ba người con.

Tài liệu tham khảo:

The Journal of Clinical and Aesthetic Dermatology, 2010, volume 3, issue 4, pages 24-38

Journal of Cutaneous and Aesthetic Surgery, 2012, volume 5, issue 4, pages 247-253

Cleveland Clinic Website, Health & Diseases, Hormonal Acne

Cleveland Clinic Website, Health & Diseases, Melasma

Cedars Sinai Website, Health Library, Hirsutism in Women

The Mayo Clinic Website, Diseases and Conditions
American Academy of Dermatology Association Website, Diseases & Conditions